“Chị ấy bị chẩn đoán nhiễm HIV năm 60 tuổi và rất xấu hổ vì việc này. Chị ấy không muốn để con cháu trong nhà biết, và không muốn điều trị. Mình phải đến gặp riêng chị ấy nhiều lần mới thuyết phục được chị ấy đổi ý và tham gia điều trị HIV.” Chị Thanh*, đồng đẳng viên thuộc một nhóm tự lực của phụ nữ chịu ảnh hưởng bởi HIV ở Hà Nội cho biết. “Một chị em làm nghề là khách hàng của nhóm mình, chị ấy có H. Có lần khi chị ấy tìm đến nhóm mình để nhờ giúp đỡ thì đã có triệu chứng bị nhiễm trùng qua đường tình dục một thời gian rồi nhưng vẫn chưa đi khám bác sĩ. Lúc qua gặp nhóm mình, chị ấy đã phải tạm nghỉ làm rồi. Đến lúc điều trị, chị ấy cũng định bỏ giữa chừng vì nói điều trị mất thời gian quá. Rất nhiều chị em làm nghề, đặc biệt là ở các vùng miền núi như chỗ mình chưa có ý thức chăm sóc sức khỏe tình dục và sức khỏe sinh sản của bản thân.” Chị Hoài* ở tỉnh Thái Nguyên cho biết. “Ở chỗ mình có một cháu bé có HIV không được nhận vào trường tiểu học. Nhóm của mình đã hướng dẫn gia đình làm đơn gửi nhà trường và các ban ngành liên quan để bảo vệ quyền được đi học của cháu. Kỳ thị liên quan đến HIV vẫn còn đó và chúng ta cần phải tiếp tục nâng cao nhận thức và kiến thức về HIV, không chỉ trong cơ sở y tế mà cả các trong các môi trường khác.” Chị Vân* ở tỉnh Bắc Ninh cho biết. Nhiều câu chuyện về phụ nữ có HIV và phụ nữ chịu ảnh hưởng bởi HIV giúp đỡ lẫn nhau để sống khỏe hơn, sống tốt hơn đã được chia sẻ tại sự kiện kết nối các phụ nữ sống với HIV và phụ nữ chịu ảnh hưởng bởi HIV do UNAIDS và UN Women phối hợp hỗ trợ, nhân dịp Ngày Thế giới phòng, chống AIDS năm 2023. Hơn 90 phụ nữ đại diện các tổ chức cộng đồng của các nhóm phụ nữ này đến từ tất cả các vùng miền của Việt Nam đã tham dự. Sự kiện gồm hoạt động kết nối mạng lưới và hoạt động phổ biến thông tin cập nhật về các dịch vụ chăm sóc sức khỏe toàn diện cho phụ nữ có HIV, do Cục phòng, chống HIV/AIDS Bộ Y tế trình bày và về quĩ tín dụng vi mô dành cho phụ nữ dễ bị tổn thương do Liên hiệp Hội phụ nữ Việt Nam trình bày. Đại diện các tổ chức cộng đồng của phụ nữ cũng thảo luận chi tiết các phát hiện chính từ một đánh giá về nhu cầu và năng lực của Mạng lưới quốc gia phụ nữ sống với HIV (VNW+) và sự tham gia của VNW+ trong các không gian ra quyết định. Đánh giá này do mạng lưới VNW+ thực hiện trong năm 2023 với sự hỗ trợ kỹ thuật của Mạng lưới quốc tế phụ nữ sống với HIV (ICWAP) và Văn phòng UNAIDS  khu vực châu Á – Thái Bình Dương. Những nhu cầu chính cần của phụ nữ sống với HIV và phụ nữ chịu ảnh hưởng bởi HIV bao gồm chăm sóc sức khỏe, cụ thể là về HIV, các nhiễm trùng lây qua đường tình dục, ung thư cổ tử cung, và sức khỏe tâm trí (mental health); tạo sinh kế và thu nhập bền vững; giải quyết tình trạng phân biệt đối xử và bạo lực trên cơ sở giới; và, nâng cao năng lực cho các tổ chức cộng đồng và mạng lưới của phụ nữ sống với HIV và chịu ảnh hưởng bởi HIV. Thảo luận cũng đưa ra các đề xuất về giải pháp và hành động trong thời gian trước mắt và lâu dài hơn. “Tại sự kiện này tôi mới được biết về quỹ tín dụng vi mô TYM** dành cho phụ nữ dễ bị tổn thương của Hội phụ nữ. Giá mà tôi được biết về quĩ này sớm hơn. Tôi cũng hy vọng quỹ TYM sẽ mở rộng phạm vi hơn 13 tỉnh thành hiện có để thêm nhiều chị em phụ nữ được hưởng lợi.” “Chúng ta không chỉ cần được vay vốn mà quan trọng hơn các chị em cần được giúp định hướng về nghề nghiệp hay hướng kinh doanh nhỏ sao cho phù hợp với thực lực của từng nhóm chị em và tính chất vùng miền. Chúng ta cũng cần được đào tạo để có kỹ năng quản lý vốn vay một cách hiệu quả, thì  nguồn vốn này mới có thể sinh sôi để nhiều chị em khác cũng được hưởng lợi.” Nhiều chị em đồng tình với những ý kiến này, được đưa ra trong phần thảo luận sâu tại các nhóm. Phát biểu tại sự kiện, Bà Caroline Nyamayemombe, Quyền trưởng đại diện cơ quan UN Women tại Việt Nam nhấn mạnh ý nghĩa của sự kiện này trước thềm Ngày Thế giới phòng, chống AIDS và Chiến dịch toàn cầu về 16 ngày hành động để chấm dứt mọi hình thức bạo lực trên cơ sở giới đối với phụ nữ. “Người sống với HIV trong đó có phụ nữ sống với HIV cần có cơ hội bình đẳng trong tiếp cận tới các dịch vụ chăm sóc và điều trị, tới các nguồn lực cũng như các cơ hội sinh kế để họ có thể sống khỏe mạnh và đóng góp cho sự phát triển của đất nước. Chúng ta không chỉ cần lên tiếng về các nhu cầu và khó khăn mà phụ nữ đang phải đối mặt. Chúng ta còn cần lên tiếng về những nỗ lực mà phụ nữ đã và đang hỗ trợ nhau trong cuộc sống, về vai trò lãnh đạo của phụ nữ. Để giải quyết các khó khăn của phụ nữ, chúng ta cần cùng nhau nỗ lực, cần tạo dựng các quan hệ đối tác mới để nhiều bên liên quan có thể cùng phối hợp. Cùng nhau, chúng ta hãy đảm bảo sự tham gia của phụ nữ sống với HIV và phụ nữ chịu ảnh hưởng bởi HIV ở tất cả các cấp, và Liên Hợp Quốc sẽ đồng hành cùng các bạn trong nỗ lực này.”   *Không phải tên thật **TYM: Tên viết tắt của quĩ tài chính vi mô dành cho phụ nữ dễ bị tổn thương, do Liên hiệp Hội phụ nữ Việt Nam thành lập và điều hành

“Tôi hay đứng lớp trong các buổi giáo dục về sức khoẻ tình dục, sức khỏe sinh sản tại các trường cấp 2 và cấp 3.” Chị Phan Thị Thu Trang, cán bộ Khoa sức khỏe sinh sản thuộc Trung tâm kiểm soát bệnh tật (TTKSBT) tỉnh Lâm Đồng cho biết. “Nhưng tôi và các thầy cô không trả lời được các câu hỏi về người LGBT[1].” “Chúng tôi biết có một vài vụ việc liên quan đến phân biệt đối xử, thậm chí là bạo lực dẫn đến xây xát trên cơ thể đối với nam học sinh có vẻ ngoài không nam tính. Nhưng thầy cô chỉ có thể áp dụng biện pháp kỷ luật sau khi sự việc đã xảy ra mà chưa giải quyết được gốc rễ của vấn đề. Đó là việc các em học sinh của chúng ta còn thiếu kiến thức về xu hướng tính dục, bản dạng giới và thể hiện giới[2].” Chị Trang chia sẻ tiếp. Chị Trang là một trong số các học viên tham gia hội thảo tập huấn cấp tỉnh thành tại tỉnh Lâm Đồng do một số thành viên nòng cốt của Mạng lưới quốc gia người sống với HIV (VNP+) và Mạng lưới quần thể đích trẻ khu vực đồng bằng sông Cửu Long phối hợp thực hiện. Hội thảo tập huấn về kiến thức và kỹ năng cung cấp thông tin, truyền thông giáo dục (IEC) định hướng cho đối tượng thanh thiếu niên về nội dung giáo dục giới tính và tình dục toàn diện (CSE), qua đó ngăn ngừa lây nhiễm HIV và bạo lực trên cơ sở giới trong thanh thiếu niên. Khóa tập huấn IEC này là sáng kiến của cộng đồng và do cộng đồng thực hiện, nhằm góp phần thu hẹp khoảng trống trong giáo dục giới tính và tình dục toàn diện (CSE) cả ở trong và ngoài trường học. Sáng kiến có sự hỗ trợ kỹ thuật của UNAIDS và UNFPA, với các cơ quan đồng chủ trì bao gồm Hội phòng, chống HIV/AIDS tp. Hồ Chí Minh và các cơ quan ban ngành liên quan cấp tỉnh như TTKSBT tỉnh, Tỉnh Đoàn TNCSHCM và Sở giáo dục và đào tạo (GD&ĐT). Đợt tâp huấn trong năm 2023 tiến hành tại ba tỉnh An Giang, Đồng Tháp và Lâm Đồng, là một số tỉnh có dấu hiệu cho thấy số nhiễm HIV gia tăng trong nhóm nam quan hệ tình dục đồng giới (MSM). Các cán bộ công tác về thanh niên, với thanh niên ở các cơ quan liên quan, trường PTTH và cao đẳng trên địa bàn đã tham gia tập huấn. “Chúng tôi thấy được mối liên hệ giữa nhận thức về SOGIE và ý thức, hành động để dự phòng lây nhiễm HIV trong thanh thiếu niên. Chúng tôi cũng nhận thấy có khoảng trống về những kiến thức này trong trường học của chúng ta. Vì vậy, một vài năm trở lại đây cộng đồng chúng tôi đã chủ động liên hệ với một số trường trung học và cao đẳng, đại học để tổ chức các hoạt động truyền thông nâng cao nhận thức về những vấn đề này, trước tiên tại tp. Hồ Chí Minh rồi dần lan sang các tỉnh xung quanh, nơi rất cần có những hoạt động này.” Bs. Nguyễn Tấn Thủ chia sẻ. Bs. Thủ là một giảng viên của lớp tập huấn, đồng thời là thành viên của mạng lưới VNP+ và người thuộc cộng đồng LGBTIQ+. “Việc tham khảo các hướng dẫn toàn cầu mới nhất về giáo dục giới tính và tình dục toàn diện trong và ngoài trường học, thông qua hỗ trợ kỹ thuật của UNAIDS và UNFPA giúp chúng tôi cập nhật và hoàn thiện hơn nữa chương trình và các tài liệu dành cho khóa tập huấn này” Bs. Thủ cho biết thêm. Hội thảo tập huấn kéo dài 5 ngày được thiết kế theo cách tiếp cận lấy học viên làm trung tâm và đề cao tính tương tác, chủ động tham gia của học viên. Các học viên được tìm hiểu và bàn luận, suy ngẫm về các vấn đề liên quan đến SOGIE và CSE, chủ yếu thông qua các giảng viên và trợ giảng là người trong cuộc thuộc cộng đồng LGBTIQ+ và các bài tập nhóm. “Lớp tập huấn này không giống các lớp tập huấn mà tôi đã tham dự, thực sự là rất thú vị và giúp tôi hiểu thêm nhiều điều mới. Khi tới với lớp, tôi không nghĩ là mình sẽ tập trung chú ý được suốt cả 5 ngày như vậy.” Thầy Hoàng Văn Ngưng, Bí thư Đoàn một trường PTTH cấp huyện của tỉnh Đồng Tháp chia sẻ cảm nghĩ vào cuối khóa tập huấn.   “Tôi không chỉ được học các kiến thức mới mà tôi học hỏi được nhiều nhất chính là cách xây dựng, tổ chức một hoạt động truyền thông hiệu quả, đến đúng đối tượng đích là các em trong độ tuổi thanh thiếu niên.” Chị Trang, cán bộ của TTKSBT tỉnh Lâm Đồng cho biết. “Từ việc được tiếp xúc, lắng nghe các em trong cộng đồng LGBT, tôi hiểu và cảm thông với các em. Lớp tập huấn này giúp tôi dễ kết nối với các em học sinh hơn. Sau lớp tập huấn, khi tôi đi truyền thông tại các trường và lồng ghép vấn đề SOGIE vào bài truyền thông, có một em học sinh nam đã chủ động chia sẻ câu chuyện bị các bạn kỳ thị vì em thể hiện bản dạng giới khác biệt của mình.”    Các đánh giá, phản hồi sau hội thảo tập huấn ở 3 tỉnh cho thấy các học viên có nhận xét tích cực cả về nội dung và phương pháp tập huấn. Học viên đặc biệt đánh giá cao cơ hội được tiếp xúc, lắng nghe trực tiếp từ đại diện các nhóm đích trẻ, gồm người nam đồng tính và người nữ chuyển giới. Các bạn cũng chính là những người đang cung cấp các dịch vụ tư vấn, dự phòng lây nhiễm HIV cho cộng đồng của mình. “Sự chủ động, tích cực tham gia của cộng đồng là mấu chốt để đáp ứng được hiệu quả với HIV. Cộng đồng hiểu rõ nhất nhu cầu và cách thức để tiếp cận những người cần đến dịch vụ phòng, chống HIV, có thể tiếp cận và chuyển gửi họ tới dịch vụ và tiếp tục hỗ trợ để họ duy trì điều trị, không chỉ vì sức khỏe của bản thân họ mà còn để ngăn ngừa HIV tiếp tục lây lan.” Ông Quinten Lataire, Quyền Giám đốc quốc gia của UNAIDS nhận xét. “Chúng ta cần hỗ trợ cộng đồng nhiều hơn nữa và tạo môi trường thuận lợi để cộng đồng tham gia được nhiều hơn, mạnh mẽ hơn vào đáp ứng với HIV. Như vậy Việt Nam mới có thể thực hiện được mục tiêu quốc gia về chấm dứt dịch bệnh AIDS vào năm 20230.” Ông Lataire nhấn mạnh.   [1] Người LGBT: Người đồng tính, người song tính và người chuyển giới [2] Xu hướng tính dục, bản dạng giới và thể hiện giới viết tắt là SOGIE

Tác giả: Nguyễn Ngọc Trâm.   “Lúc mới ra trường, em luôn nghĩ khi trở thành nhân viên xã hội, mình sẽ là một người hùng - có thể giang tay cứu cuộc sống của người khác. Nhưng bây giờ, em không còn nghĩ như vậy nữa.” Đó là tâm sự của Linh, cán bộ phụ trách Ngôi nhà Bình Yên thuộc Trung tâm Phụ nữ và Phát triển (CWD), nơi cung cấp các hỗ trợ cho phụ nữ và trẻ em là nạn nhân bị bạo lực gia đình, xâm hại tình dục và mua bán người. Từ một nhân viên tham vấn tổng đài đến nhân viên xã hội trực tiếp hỗ trợ nạn nhân và trở thành cán bộ phụ trách, từ năm 2021 đến 2023, Linh và các đồng nghiệp đã hỗ trợ hơn 115 nạn nhân bị mua bán trở về thông qua dự án Phòng, chống mua bán người do IOM và Vương quốc Anh tài trợ. Linh chia sẻ ai cũng có nguy cơ trở thành nạn nhân của mua bán người. Tại Ngôi nhà Bình yên, đa số phụ nữ và trẻ em gái bị mua bán với mục đích bóc lột lao động và tình dục. Hầu hết các thân chủ đều có hoàn cảnh khó khăn, đã từng bị phân biệt trong cộng đồng hoặc trải qua bạo lực gia đình nên khi trở về họ có những tổn thương nghiêm trọng về tâm lý và các mối quan hệ. Chính vì vậy, điều khó khăn nhất với nhân viên xã hội khi hỗ trợ thân chủ là quá trình tạo niềm tin để thân chủ mở lòng nhằm hỗ trợ hiệu quả nhất, đồng thời phải có các kỹ năng chuyên môn để tránh gây tổn thương, tái sang chấn cho thân chủ. “Thật ra đã có những lúc em thấy rất bất lực, nhất là khi khi thân chủ đưa ra quyết định không nhận các sự hỗ trợ hoặc lựa chọn không theo hướng mà mình nghĩ đó là tốt nhất. Khi đó, em thấy nghi ngờ năng lực của bản thân và tự hỏi “mình có thực sự phù hợp với công việc này không”. Hoặc đã có nhiều giai đoạn khối lượng công việc quá lớn, vấn đề của thân chủ nghiêm trọng khiến cho em cảm thấy quá tải.” Trong gần 4 năm làm việc tại Ngôi nhà Bình yên, một trong những kỉ niệm đáng nhớ nhất của Linh là việc hỗ trợ 4 trẻ sơ sinh bị mua bán, trong đó trẻ lớn nhất là 15 ngày tuổi, còn nhỏ nhất mới vỏn vẹn 7 ngày tuổi. “Chúng em cứ đùa với nhau là mình toàn là các cô gái chưa kịp đẻ mà đã biết chăm con!” Linh cười rạng rỡ cho hay, trong số các trẻ, có trẻ đã được trở về bên mẹ. CWD tiếp tục hỗ trợ tâm lý và sinh kế để mẹ có thể tiếp tục tin vào mình, vững tâm nuôi con. “Nhà Bình Yên chính là ngôi nhà thứ hai của con đó!”- lời chia sẻ khi gặp lại của một trẻ hồi gia vẫn luôn được Linh giữ mãi trong tim. Em chợt nhận ra: “Mình đâu cần trở thành một người hùng, mình chỉ cần là điểm tựa để cùng thân chủ đồng hành vượt qua một giai đoạn khó khăn của cuộc đời họ mà thôi.”

“Có một lần mình đang đứng tư vấn cho 2 khách trẻ tuổi, thì có một khách hàng ngoài 40 tuổi tiến lại hỏi mình: “Em là con trai hay con gái?". Lúc đó mình chưa on T nên phải nói là con gái thì cô đó liền bóp ngực mình rồi bỏ đi trước sự ngỡ ngàng của 2 vị khách kia. Mình rất sốc nhưng vì là nhân viên nên phải cố gắng hoàn thành công việc. Từ những ngày bé mình đã có tình cảm đặc biệt với các bạn gái nhưng mình không nghĩ đó là sự khác biệt. Mình chỉ thầm thích các bạn gái chứ không bày tỏ. Đến năm mình lớp 8, trong lớp có một bạn nữ có tính cách “nam tính” giống mình (ngoại hình vẫn là nữ) mạnh dạn công khai thể hiện tình cảm với bạn nữ khác. Như được tiếp thêm động lực, mình lấy hết can đảm viết thư cho người mình thích. Có một lần bạn ấy đã gọi mình là “anh” và điều đó khiến mình thật sự rất vui. Mình come out với gia đình từ hồi mình còn bé cơ. Mình và mẹ sống nương tựa vào nhau. Hồi đó mình thích bạn nào thì thường về nhà kể về bạn đó cho mẹ nghe nên có lẽ mẹ cũng đã phần nào nhận ra việc mình có tình cảm với phái nữ. Năm mình lên lớp 7, mẹ hỏi mình: “Bộ con thích con gái hả?”. Khi đó phải thú thật rằng mình đã ngớ người mất một lúc rồi mới đáp lại: “Dạ.”. Mẹ mình không la mắng, mẹ chỉ bảo: “Mẹ sợ con khổ.” Nhưng lúc đó mẹ nghĩ mình là lesbian. Sau này lớn lên mình đã tìm hiểu và sử dụng hoocmon được gần 5 năm nay cũng như thực hiện phẫu thuật ngực để sống đúng với những gì bản thân mong muốn. Mình có tham gia vào hội nhóm của FTM Vietnam, các hội nhóm của Transguy để lắng nghe các bạn đi trước chia sẻ kinh nghiệm từ đó chọn lọc thông tin phù hợp để thực hiện cho bản thân. Trong quá trình sử dụng các dịch vụ y tế và khám chữa bệnh thông thường mình cũng đã gặp không ít khó khăn. Việc khám tiền on T mình thực hiện ở Thái Lan không xảy ra vấn đề rắc rối gì. Sau khi về Việt Nam thì mình khá vất vả trong việc phải tìm người tiêm hộ thuốc nhưng nhìn chung không có gì quá đáng ngại. Còn việc thực hiện phẫu thuật ngực mình cũng chọn các bác sĩ chuyên làm cho Trans nên mọi việc coi như cũng ổn thỏa. Tuy nhiên khi sử dụng các dịch vụ y tế như khám sức khỏe định kỳ chung với nhiều đồng nghiệp, nhân viên y tế đã gọi danh xưng “chị” theo giới tính ghi trên giấy tờ làm cho các bạn đồng nghiệp mình cười phá lên. Đến khi mình đứng lên thì bạn nhân viên y tế đó còn la lên rằng “có lộn không” nhiều lần khiến mình rất khó chịu và ám ảnh khi mỗi lần phải đi khám sức khỏe định kỳ như vậy. Do vậy nên mình cũng rất ngại sử dụng dịch vụ y tế công cộng. Trong suốt thời gian khám phá bản thân cũng như can thiện y tế, mình thật sự mong có người chuyên môn tham vấn tâm lý cho mình vì nó sẽ tốt hơn là đối diện một mình nhưng quá trình chuyển giới của bản thân mình lại khá đơn độc. Mặc dù mẹ và bạn bè ủng hộ mình hết lòng nhưng họ lại không thể hiểu hết được những gì một người chuyển giới cần để tư vấn hoặc chia sẻ thấu đáo. Trong quá trình tiếp cận việc làm và trong môi trường lao động mình cũng không thể tránh khỏi những ánh mắt của người khác. Sau khi tốt nghiệp đi làm mình đã thay đổi bản thân, mặc đồ nam, cắt tóc ngắn nên quá trình tìm việc cũng rất khó khăn. Có một lần bạn mình giới thiệu mình vào làm sale ở một công ty cung cấp nước khoáng, bạn đó phỏng vấn mình xong thì hôm sau báo là sếp bạn ấy “không nhận người như mình”. Khi mình đi làm ở một công viên giải trí với vai trò là hướng dẫn viên, lúc đó mình chưa on T, nên giọng nói khá nữ tính, nhưng ngoại hình thì trái ngược. Đa số khách hàng đều rất tò mò về việc mình là con trai hay con gái chứ không quan tâm những thông tin mình chia sẻ khiến mình cảm thấy khá hụt hẫng. Có một lần mình đang đứng tư vấn cho 2 khách trẻ tuổi, thì có một khách hàng ngoài 40 tuổi tiến lại hỏi mình: “Em là con trai hay con gái?". Lúc đó mình chưa on T (sử dụng hormone nam testosterone) nên phải nói là con gái thì cô đó liền bóp ngực mình rồi bỏ đi trước sự ngỡ ngàng của 2 vị khách kia. Mình rất sốc nhưng vì là nhân viên nên phải cố gắng hoàn thành công việc. Quá nhiều rắc rối trong công việc chỉ vì giọng nói khác biệt với ngoại hình dẫn đến việc mình quyết định on T dù biết sẽ ảnh hưởng sức khỏe rất nhiều. Sau khi on T mũi 1, giọng mình trầm xuống hẳn và mọi người gần như đều nhận dạng mình là nam nên công việc đã có phần dễ dàng hơn trước. Nhưng vẫn còn một số đồng nghiệp nam biết mình là người chuyển giới nên có những thắc mắc và lời lẽ thô tục để liên tục chất vấn cũng như trêu ghẹo mình. Đó là trong vấn đề về công việc còn khi thực hiện các thủ tục hành chính hay các dịch vụ công mình cũng gặp không ít khốn đốn. Vì sợ nhầm lẫn nên mình luôn nói trước với các cán bộ rằng giới tính trong giấy tờ mình là nữ và họ thường hỏi lại, cũng như dành những ánh mắt dò xét. Có một lần mình đi đăng ký hộ kinh doanh thì đã bị ghi nhầm giới tính nam, bắt buộc phải đi lên phòng đăng ký kinh doanh điều chỉnh lại, và phải giải thích với nhân viên các kiểu để họ hiểu. Nhưng thật sự rất phiền phức vì họ nói rằng họ chỉ nhìn nhận dạng bên ngoài và hình trên căn cước công dân để làm giấy tờ. Mình chỉ mong sao luật Chuyển đổi giới tính sớm được ban hành để những người chuyển giới như mình có thể được hưởng các quyền lợi xứng đáng cũng như gặp bớt khó khăn trong quá trình sinh sống, làm việc.